BAB I
KRUNA
Kruna Ring Basa Bali
Sane kawastanin wanda inggih punika, pahan sakeng kruna sane pinih cenik utawi alit,ring bahasa Indonesia wanda puniki kawastanin suku kata. Conto kruna sane ngangge siki wanda utawi kawastanin awanda : beh,bek,nyak, de,ah,nah,sing, conto duang wanda: ai,nasi,padi,sampi,resi. Conto kruna telung wanda : kekawa, lelipi,padidi,regaji,lelawah,lelintah. Ring arep punika indik wanda lan conto ipun, mangkin ngalantur indik soroh kruna.
KRUNA MANUT WANGUNNYANE KEPAH DADOS PETANG SOROH (4) INGGIH PUNIKA :
1. Sane kawastanin Kruna lingga inggih punika: kruna sane durung polih wewehan (imbuhan)ring bahasa Indonesia kruna lingga pateh artine teken kata dasar
2. Sane kawastanin kruna tiron inggih punika: kruna sane sampun polih wewehan minakadi pangater,seselan, pangiring conto kruna tiron: Ma + Jagur + an, ma+ goring +an
3. Kruna dwi lingga : kruna = kata, dwi = dua (2), lingga = dasar. Kruna dwi lingga inggih punika kruna lingga sane ka kaping kalihang. Kruna puniki kepah dados limang soroh inggih mina kadi :
a. Kruna dwi sama lingga : Kruna = kata, dwi =dua, sama = sama/patuh, lingga =dasar. Sane kawastanin kruna dwi sama lingga inggih punika : kruna lingga sane kakaping kalihang nanging yaning kasambatang ping siki sampun madue arti. Conto : putih-putih, barak-barak, bajang-bajang, bagus-bagus, bodo-bodo.
b. Kruna dwi samatra lingga: Kruna = kata, dwi =dua, samatra = tidak sama/sing patuh, lingga =dasar. Sane kawastanin kruna dwi samatra lingga inggih punika : kruna lingga sane kakaping kalihang nanging suaran ipune sampun maubah Conto :tolah-tolih,dengak-dengok, kecag-kecog.
c. Kruna dwi maya lingga : Kruna = kata, dwi =dua, maya= abstrak, lingga =dasar. Sane kawastanin kruna dwi maya lingga inggih punika : kruna lingga sane kakaping kalihang nanging yaning kasambatang ping siki during madue arti.conto kruna: kapu-kapu, becing-becing,kupu-kupu,buit-buit.
d. Kruna dwi purwa lingga : Kruna = kata, dwi =dua, purwa = depan/di mukak, lingga =dasar. Sane kawastanin kruna dwi purwa lingga inggih punika :kruna lingga sane kakaping kalihang, nanging wantah wanda ring arepne manten sane kakaping kalihang conto kruna : kakawa, lelipi,lelintah,lelipan,sasari,sasate,
e. Kruna dwi wasana lingga : Kruna = kata, dwi =dua, wasana = blakang/di duri, lingga =dasar. Sane kawastanin kruna dwi wasana lingga inggih punika :kruna lingga sane kakaping kalihang, nanging wantah wanda ring ungkurne(belakang) manten sane kakaping kalihang conto kruna : pakeberber,pake coscos, pake teltel,pakenyinyit
4. Kruna saatma pateh tekening kata majemuk. Sane kawastanin kruna saatma inggih punika: angkepan kalih kruna sane kajangkepang tur madue arti asiki. Kruna satma puniki dados kepah tiga, minakadi :
a. Kruna satma Papadan/setara. Puniki kepah dados kalih soroh inggih punika :
1. Kruna saatma papadan ngarasang arti, conto : joh sawat,berag aking, gede gangsuh.
2. Kruna satma papadan matungkalikan, conto : peteng lemah, luh muani,tegeh endep, tua bajang
b. Kruna saatma tanpapadan/tidak setara. Puniki kepah dados kalih soroh inggih punika :
1. Kruna satma sane kruna ring arep dados unteng tur ring ungkur dados panes/keterangan. Conto kruna : biu kayu, biu mas, biu gedang, tihing petung,tihing tali.
2. Kruna satma sane kruna ring ungkur dados unteng tur ring arep dados panes/keterangan. Conto kruna : kertha gosa, kertha raharja, raja pala, raja buduh, panak biu, panak sampi, panak siap.
3. Kruna saatma Unik inggih punika kalih kruna sane ka angkepang dados asiki, nanging wantah silih sinunggil kruna sane madue arti. Conto kruna : seger oger, barak ngeprak, peteng dedet, selem denges.